Maatschappelijk verantwoord innoveren in de logistieke praktijk

Het programma Duurzame Living Labs markeert de eerste van zes nieuwe programma’s voor de topsectoren waarin de NWO-MVI benadering een belangrijke rol speelt. In dit eerste programma kunnen brede consortia voorstellen indienen voor logistieke living labs – omgevingen waarin innovaties voor de logistieke sector in de praktijk kunnen worden getest.

De Topsector Logistiek heeft behoefte aan mogelijkheden om binnen de wetenschap ontwikkelde innovaties voor de sector op te schalen en in de praktijk te testen. Tegelijk wil de wetenschap nieuwe inzichten opdoen over logistiek, transport, bereikbaarheid en mobiliteit met behulp van experimenten in praktijkomgevingen zoals havens, steden of magazijnen. Het programma Duurzame Living Labs brengt de behoeften van de logistieke sector en de wetenschap bij elkaar.

NWO-MVI benadering
Het programma leunt stevig op de door NWO ontwikkelde benadering Maatschappelijk Verantwoord Innoveren (MVI). In deze benadering brengt een multidisciplinair team van wetenschappers en stakeholders in een vroeg stadium ethische, juridische, sociologische, economische en (gedrags)psychologische aspecten van innovaties in kaart om de kansen op succesvolle implementatie ervan te vergroten.

Stap naar implementatie verkleinen
Albert Veenstra, wetenschappelijk directeur van TKI-Dinalog: ‘Als uitvoerder van het innovatieprogramma van de Topsector Logistiek financieren wij al meerdere jaren toepassingsgerichte onderzoeksprojecten. Daarbij merkten we dat de implementatie van de onderzoeksresultaten vaak tot stilstand komt als zo’n project is afgelopen. Deze call is bedoeld om te experimenteren met zogenoemde living labs als nieuwe werkvorm om die stap naar daadwerkelijke implementatie te verkleinen.’

Hele keten betrekken
De bedoeling is dat binnen de living labs langdurige samenwerkingsverbanden ontstaan waarin de hele keten betrokken is die nodig is om een innovatie naar de praktijk te brengen, vertelt Veenstra. ‘Om een voorbeeld te noemen: binnen de logistiek speelt het MKB een belangrijke rol. Dat soort bedrijven zie je echter zelden terug in onderzoeksprojecten. We hopen dat vanwege het praktische karakter ervan, living labs voor hen aantrekkelijker zijn om aan deel te nemen.’

Verder dan inventariseren
Wat Veenstra betreft zijn de living labs een praktische invulling van het MVI-gedachtegoed, vertelt hij. ‘Innovatie betekent wat mij betreft nieuwe dingen verzinnen waar we iets aan hebben. Dan moet je verder kijken dan de technische oplossing an sich, maar ook oplossingen verzinnen voor beperkende randvoorwaarden. Neem platooning, waarbij meerdere zaken rondom regelgeving spelen: Welke voertuigen worden op basis waarvan toegelaten op de openbare weg? En hoe reguleer je de arbeidstijden van de afzonderlijke chauffeurs? Waar in een onderzoeksproject vaak alleen maar wordt geïnventariseerd dat de huidige regelgeving een probleem is, verwachten we dat in de living labs meteen ook de overheden zijn aangehaakt die de betreffende wetgeving daadwerkelijk kunnen veranderen.’

Eerdere ervaringen met MVI in logistiek
Voor NWO-MVI onderzoekers is de logistieke sector allesbehalve nieuw. Zo draait het NWO-MVI project Meaningful Human Control over Automated Driving Systems om vragen rondom zelfrijdende voertuigen, zoals: Wie is verantwoordelijk als iets fout gaat met een voertuig dat zelfstandig rijdt? Wiens verzekeringsmaatschappij moet de kosten dekken als een serie vrachtwagens via wifi met elkaar verbonden is en het gedrag van het voorste voertuig nadoet? Moet een zelfrijdende auto een rijbewijs halen?

In het project Persuasive technology, allocation of control, and social values onderzochten wetenschappers hoe persuasieve technologie kan helpen om vrachtwagenchauffeurs ervan te overtuigen een deel van de controle over hun voertuig uit handen te geven aan een geautomatiseerd systeem. Zij ontdekten onder andere dat bestuurders makkelijker vertrouwen op een systeem dat werkt met een ‘agent’ met een gezicht dat lijkt op dat van de chauffeur in kwestie.

Het programma Duurzame Living Labs is opgesteld door het TKI Dinalog, NWO, Regieorgaan SIA en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in samenwerking met de Topsectoren Energie en Water & Maritiem. In totaal is er twaalf miljoen euro beschikbaar voor het opzetten en uitvoeren van living labs met een stevig consortium.